تئوری X Y

تئوری X Y

ردیف واژگانی: 972

رسته واژگانی: مدیریتی

دسته بندی مرتبط : دانشنامه جامع مدیریت 

تعریف در حد یک جمله :

تئوری X و Y دو رویکرد متفاوت به مدیریت و انگیزش کارکنان را ارائه می دهد که توسط داگلاس مک‌گریگور، روانشناس آمریکایی، در کتاب خود با عنوان “انسان در دنیای سازمان” (1964) معرفی شده اند.

تشریح :

فرضیات تئوری X:
کارکنان ذاتاً تنبل و از کار گریزان هستند.
به آنها باید دائماً نظارت و کنترل شود تا وظایف خود را انجام دهند.
آنها از مسئولیت پذیری و تعهد به اهداف سازمانی اجتناب می کنند.
ترجیح می دهند توسط پاداش های خارجی مانند پول و مزایا هدایت شوند.
امنیت و ثبات شغلی برای آنها از همه چیز مهمتر است.
فرضیات تئوری Y:
کارکنان ذاتاً خلاق و مشتاق یادگیری و انجام کار هستند.
آنها می توانند در شرایط مناسب مسئولیت پذیر و متعهد به اهداف سازمانی باشند.
می توانند از طریق پاداش های درونی مانند رضایت شغلی و تحقق خود انگیزه پیدا کنند.
کنترل و نظارت خارجی برای آنها ضروری نیست.
مک‌گریگور معتقد بود که مدیران بر اساس تئوری X یا Y خود با کارکنان رفتار می کنند.
مدیرانی که به تئوری X پایبند هستند، به احتمال زیاد با کارکنان خود به صورت تحکمی و کنترل کننده رفتار می کنند.
این امر می تواند منجر به کاهش انگیزه، بهره وری و رضایت شغلی کارکنان شود.
از سوی دیگر، مدیرانی که به تئوری Y پایبند هستند، به احتمال زیاد با کارکنان خود به صورت مشارکتی و حمایتی رفتار می کنند.
این امر می تواند منجر به افزایش انگیزه، بهره وری و رضایت شغلی کارکنان شود.
مک‌گریگور استدلال کرد که تئوری Y رویکرد موثرتری برای مدیریت است.
با این حال، او اذعان داشت که هیچ تئوری واحدی برای همه موقعیت ها مناسب نیست.
مدیران باید بر اساس شرایط خاص، از ترکیبی از تئوری X و Y استفاده کنند.

کاربرد :

کسب‌وکار:

مدیریت عملکرد: مدیران می توانند از تئوری X و Y برای ارزیابی عملکرد کارکنان و ارائه بازخورد به آنها استفاده کنند. به عنوان مثال، مدیری که به تئوری X پایبند است، ممکن است بر روی نظارت و کنترل دقیق عملکرد کارکنان تمرکز کند، در حالی که مدیری که به تئوری Y پایبند است، ممکن است بر روی ارائه فرصت هایی برای رشد و توسعه کارکنان تمرکز کند.
رهبری: رهبران می توانند از تئوری X و Y برای ایجاد انگیزه و تعهد در کارکنان خود استفاده کنند. به عنوان مثال، رهبری که به تئوری X پایبند است، ممکن است از پاداش ها و مجازات ها برای کنترل رفتار کارکنان استفاده کند، در حالی که رهبری که به تئوری Y پایبند است، ممکن است بر روی ایجاد محیطی مشارکتی و حمایتی تمرکز کند.
فرهنگ سازمانی: مدیران می توانند از تئوری X و Y برای شکل دادن به فرهنگ سازمانی خود استفاده کنند. به عنوان مثال، سازمانی که به تئوری X پایبند است، ممکن است فرهنگ سلسله مراتبی و کنترل کننده ای داشته باشد، در حالی که سازمانی که به تئوری Y پایبند است، ممکن است فرهنگ مشارکتی و حمایتی داشته باشد.
آموزش:

معلمان: معلمان می توانند از تئوری X و Y برای ایجاد انگیزه در دانش آموزان و کمک به آنها در یادگیری استفاده کنند. به عنوان مثال، معلمی که به تئوری X پایبند است، ممکن است بر روی قوانین و مقررات تمرکز کند و از تنبیه برای کنترل رفتار دانش آموزان استفاده کند، در حالی که معلمی که به تئوری Y پایبند است، ممکن است بر روی ایجاد محیط یادگیری خلاقانه و حمایتی تمرکز کند.
مدیران مدارس: مدیران مدارس می توانند از تئوری X و Y برای ایجاد فرهنگ یادگیری مثبت در مدرسه خود استفاده کنند. به عنوان مثال، مدیری که به تئوری X پایبند است، ممکن است بر روی نظارت و کنترل دقیق رفتار دانش آموزان و معلمان تمرکز کند، در حالی که مدیری که به تئوری Y پایبند است، ممکن است بر روی ایجاد محیطی مشارکتی و حمایتی برای همه اعضای مدرسه تمرکز کند.
دولت:

مدیران دولتی: مدیران دولتی می توانند از تئوری X و Y برای انگیزه دادن به کارکنان خود و ارائه خدمات با کیفیت به شهروندان استفاده کنند. به عنوان مثال، مدیری که به تئوری X پایبند است، ممکن است بر روی قوانین و مقررات تمرکز کند و از مجازات برای کنترل رفتار کارکنان استفاده کند، در حالی که مدیری که به تئوری Y پایبند است، ممکن است بر روی ایجاد محیطی مشارکتی و حمایتی برای کارکنان تمرکز کند تا بهترین خدمات را به شهروندان ارائه دهند.
سیاستگذاران: سیاستگذاران می توانند از تئوری X و Y برای توسعه برنامه ها و سیاست هایی که انگیزه و تعهد کارکنان را در بخش دولتی افزایش می دهد، استفاده کنند. به عنوان مثال، سیاستگذاری که به تئوری X پایبند است، ممکن است بر روی نظارت و کنترل دقیق عملکرد کارکنان تمرکز کند، در حالی که سیاستگذاری که به تئوری Y پایبند است، ممکن است بر روی ایجاد فرصت هایی برای رشد و توسعه کارکنان تمرکز کند.

پیشگامان و نظریه پردازان :

در حالی که تئوری X و Y به طور کلی به داگلاس مک‌گریگور، روانشناس آمریکایی، نسبت داده می شود، ریشه های آن را می توان در آثار متفکران و نویسندگان قبلی یافت.
مشارکت کنندگان کلیدی در توسعه تئوری X و Y عبارتند از:
رابرت اوون (Robert Owen): اوون، یک کارآفرین و اصلاح طلب اجتماعی انگلیسی، در اوایل قرن نوزدهم از فلسفه مدیریت مبتنی بر احترام و مشارکت کارکنان حمایت کرد. ایده های اوون در مورد ایجاد محیط های کاری ایمن و سالم و تشویق مشارکت کارکنان در تصمیم گیری ها، زمینه ساز تئوری های بعدی مدیریت مانند تئوری X و Y بود.
الیور وندل هلمز (Oliver Wendell Holmes, Sr.): وندل، فیلسوف و متفکر اجتماعی آمریکایی، در کتاب خود با عنوان “نظریه طبقه مرفه” (1899)، استدلال کرد که کارکنان ذاتاً خلاق و مشتاق یادگیری و انجام کار هستند. این ایده ها با فرضیات تئوری Y مک گریگور همسو بود.
چستر ای. بارنارد (Chester I. Barnard): بارنارد، یک دانشمند علوم سیاسی آمریکایی، در کتاب خود با عنوان “توابع مدیر اجرایی” (1938)، بر اهمیت انگیزش و تعهد کارکنان در موفقیت سازمان تأکید کرد. ایده های برنارد زمینه ساز تئوری های بعدی مدیریت مانند تئوری X و Y بود.

منابع : 

انسان در دنیای سازمان توسط داگلاس مک‌گریگور (1964): این کتاب کلاسیک تئوری X و Y را معرفی می‌کند و مفاهیم کلیدی این تئوری را شرح می‌دهد. مک‌گریگور همچنین در مورد پیامدهای تئوری X و Y برای مدیریت بحث می‌کند و توصیه‌هایی برای مدیرانی که می‌خواهند از تئوری Y در سازمان‌های خود استفاده کنند، ارائه می‌کند.
مدیریت مشارکتی توسط رنسیس لیکرت ( 1973): این کتاب نقش تئوری X و Y را در ترویج فرهنگ مشارکتی در سازمان ها بررسی می کند. لیکرت استدلال می کند که تئوری Y رویکرد موثرتری برای مدیریت است زیرا منجر به افزایش انگیزه، تعهد و بهره وری کارکنان می شود. او همچنین مدل هایی را برای ترویج مشارکت و تعهد در فرآیند MBO ارائه می دهد.
مدیریت نظری: مفاهیم، کاربردها و کازهای آینده توسط الیور رابینز (1974): این کتاب مرور جامعی از تئوری های مدیریت ارائه می دهد، از جمله تئوری X و Y. رابینز مزایا و معایب هر تئوری را بحث می کند و توصیه هایی برای مدیرانی که می خواهند از تئوری های مختلف مدیریتی در سازمان های خود استفاده کنند، ارائه می دهد.