نظریه دو عاملی هرزبرگ Herzberg’s two-factor theory

نظریه دو عاملی هرزبرگ Herzberg’s two-factor theory

ردیف واژگانی: 967

رسته واژگانی: مدیریتی

دسته بندی مرتبط : دانشنامه جامع مدیریت 

تعریف در حد یک جمله :

نظریه دو عاملی هرزبرگ که به نظریه بهداشت-انگیزش نیز معروف است، توسط فردریک هرزبرگ روانشناس آمریکایی در سال 1959 ارائه شد. این نظریه بر این فرض استوار است که عوامل مؤثر بر انگیزه انسان را می‌توان به دو دسته کلی عوامل بهداشتی و عوامل انگیزشی تقسیم کرد

تشریح :

همانطور که گفته شد این نظریه بر این فرض استوار است که عوامل مؤثر بر انگیزه انسان را می‌توان به دو دسته کلی تقسیم کرد:

1. عوامل بهداشتی: این عوامل به شرایط محیط کار و عوامل بیرونی مرتبط با شغل مربوط می‌شوند. عواملی مانند حقوق و مزایا، امنیت شغلی، شرایط کاری، روابط با همکاران و سرپرستان، خط‌مشی‌ها و مقررات شرکت در این دسته قرار می‌گیرند.

2. عوامل انگیزشی: این عوامل به ماهیت شغل و عوامل درونی مرتبط با آن مربوط می‌شوند. عواملی مانند دستاورد، قدردانی، مسئولیت، رشد و پیشرفت، چالش و فرصت‌های یادگیری در این دسته قرار می‌گیرند.

هرزبرگ معتقد بود که:

عوامل بهداشتی می‌توانند از نارضایتی شغلی جلوگیری کنند، اما به تنهایی نمی‌توانند انگیزه ایجاد کنند.
عوامل انگیزشی می‌توانند انگیزه و رضایت شغلی را افزایش دهند.
طبق این نظریه:
اگر عوامل بهداشتی در سطح پایینی باشند، منجر به نارضایتی شغلی می‌شود.
اگر عوامل بهداشتی در سطح بالایی باشند، فقط از نارضایتی جلوگیری می‌کنند و انگیزه را افزایش نمی‌دهند.
برای افزایش انگیزه و رضایت شغلی، باید بر عوامل انگیزشی تمرکز کرد.طبق این نظریه با ترکیب دو عامل کلی به چهار حالت زیر دست پیدا خواهیم کرد:عوامل بهداشتی بالا + انگیزه بالا: موقعیت ایده آل که در آن کارکنان انگیزه زیادی دارند و شکایات کمی دارند.

عوامل بهداشتی بالا + انگیزه پایین: کارکنان شکایت کمی دارند اما انگیزه بالایی ندارند. شغل به عنوان حقوق درک می شود.

عوامل بهداشتی پایین + انگیزه بالا: کارکنان با انگیزه هستند اما شکایت زیادی دارند. وضعیتی که در آن شغل هیجان انگیز و چالش برانگیز است. با این حال حقوق و شرایط کاری مناسب نیست.

عوامل بهداشتی پایین + انگیزه پایین: بدترین وضعیت. کارکنان انگیزه ندارند و شکایت زیادی دارند.

کاربرد :

این نظریه کاربردهای مختلفی در زمینه‌های مختلف از جمله مدیریت، آموزش و روانشناسی دارد.  برخی از کاربردهای آن عبارتند از:

طراحی شغل(Job Design): می‌توان از این نظریه برای طراحی شغل‌هایی استفاده کرد که چالش‌برانگیز، معنادار و فرصت‌هایی برای رشد و پیشرفت به کارکنان ارائه می‌دهند.
ارزیابی شغل(Job evaluation): می‌توان از این نظریه برای ارزیابی شغل‌ها و شناسایی عواملی که می‌توانند برای افزایش انگیزه کارکنان بهبود یابند، استفاده کرد.
سیستم‌های پاداش و جبران خسارت(compensation and benefits systems): می‌توان از این نظریه برای طراحی سیستم‌های پاداش و جبران خسارتی که بر عوامل انگیزشی تمرکز دارند، استفاده کرد.
مدیریت عملکرد(Performance management ): می‌توان از این نظریه برای ارائه بازخورد و تشویق به کارکنان به روشی استفاده کرد که انگیزه آنها را افزایش دهد.

پیشگامان و نظریه پردازان :

فردریک هرزبرگ
مشارکت‌های دیوی، مک‌کللند و تیلور در نظریه دو عاملی هرزبرگ:
دیوی استدلال کرد که نیاز به قدرت یکی از عوامل انگیزشی کلیدی برای برخی از افراد است.
مک‌کللند استدلال کرد که نیاز به موفقیت و نیاز به وابستگی نیز می‌توانند عوامل انگیزشی کلیدی برای برخی از افراد باشند.
تیلور استدلال کرد که عوامل بهداشتی، مانند حقوق و شرایط کاری، برای انگیزه کارکنان در سطح پایین ضروری هستند.

منابع : 

کتاب‌های کلاسیک:
انسان در حال کار اثر فردریک هرزبرگ (1966): این کتاب اصلی‌ترین منبع برای درک نظریه دو عاملی هرزبرگ است. هرزبرگ در این کتاب به تشریح نظریه خود، تحقیقاتی که او برای حمایت از آن انجام داده و کاربردهای آن در محیط کار می‌پردازد.
کتاب‌های جدیدتر:
مدیریت انگیزه: نظریه‌ها، روش‌ها و کاربردها اثر فردریک هرزبرگ، تاماس د. مو (1987): این کتاب دیدگاه جامعی از نظریه‌های انگیزش، از جمله نظریه دو عاملی هرزبرگ ارائه می‌دهد. همچنین شامل بحثی در مورد نحوه اعمال این نظریه‌ها در محیط‌های مختلف کاری است.
قدرت انگیزه: نحوه الهام بخشیدن به افراد برای رسیدن به بهترین عملکرد اثر دنیل اچ. پینک (2009): این کتاب بینش‌های جدیدی در مورد علم انگیزش ارائه می‌دهد و نشان می‌دهد که چگونه می‌توان از این بینش‌ها برای ایجاد انگیزه در افراد برای انجام کارهای عالی استفاده کرد. اگرچه این کتاب به طور خاص بر روی نظریه دو عاملی هرزبرگ تمرکز ندارد، اما بسیاری از مفاهیم آن با این نظریه مرتبط است.
کتاب‌های عملی:
طراحی برای انگیزه اثر یو.جی. هرزبرگ، فردریک هرزبرگ، بادن هرزبرگ (2016): این کتاب راهنمایی عملی برای استفاده از نظریه دو عاملی هرزبرگ برای ایجاد انگیزه در کارکنان ارائه می‌دهد. این کتاب شامل بحثی در مورد نحوه طراحی شغل، ارائه بازخورد، ایجاد سیستم‌های پاداش و ایجاد فرهنگ کاری انگیزشی است.
انگیزه کارکنان: نظریه‌ها، روش‌ها و کاربردها اثر ایروین یاتام، کاترین اچ. پلامر (2004): این کتاب منبع جامعی برای درک و اعمال نظریه‌های انگیزش در محل کار است. این کتاب شامل بحثی در مورد نظریه دو عاملی هرزبرگ، و همچنین سایر نظریه‌های انگیزش، مانند نظریه انتظارات و نظریه عدالت است.
مقالات:
رابطه بین عوامل بهداشتی و انگیزشی با رضایت شغلی اثر فردریک هرزبرگ، مایکل اس. گولدبرگ (1957): این مقاله گزارش اصلی از تحقیقاتی است که منجر به توسعه نظریه دو عاملی هرزبرگ شد.
نظریه دو عاملی هرزبرگ: مرور تحقیقات و پیشنهادات برای تحقیقات آینده اثر ادوارد ال. دسی، ریچارد م. رایان (1985): این مقاله مروری بر تحقیقات مربوط به نظریه دو عاملی هرزبرگ ارائه می‌دهد و پیشنهاداتی برای تحقیقات آینده ارائه می‌دهد.