60 – تشریح نحوه اعمال تعدیل بر صورت وضعیت های قراردادهای احداث

در این پست ویدئویی، به تشریح نحوه اعمال تعدیل بر صورت وضعیت قراردادهای احداث می پردازیم.

هدف از اشتراک این موضوع، مطرح کردن نکات حائز اهمیت در مبحث تعدیل است . 

مراجع قابل دسترسی برای این موضوع، بخشنامه تعدیل به شماره 173073-101 و نشریه 289 و بخشنامه اعلام شاخص های تعدیل مربوط به دوره های سه ماهه سوم و چهارم سال 1399 است.

تعدیل در لغت به معنای معتدل کردن، متعادل کردن، به حد وسط آوردن و  تقسیم کردن از روی عدالت می باشد و در حرفه مهندسی، در ارتباط با قراردادها و پیمان های مطالعه، طراحی، نظارت، ساخت و اجرا، به روز درآوردن تعرفه خدامت مهندسی و قیمت پیمان های ساخت و اجرا در زمان واقعی انجام کار است.

در واقع تعدیل به معنای جبران خسارات وارده بر پیمانکار به علت تورم های ناشی از گذشت زمان خواهد بود.

بطور کلی، قراردادها را می توان به 4 گروه در مبحث تعدیل تقسیم بندی کرد.

اول قرارداد های فاقد تعدیل؛ قراردادهایی که در موافقتنامه یا شرایط خصوصی آن اعلام شده است که این قراردادها شامل تعدیل نخواهد بود.

در این نوع قراردادها با افزایش زمان و یا تمدید نیز عدم تعلق تعدیل ادامه خواهد داشت.

دسته دوم، به قراردادهایی اطلاق می شود که وضعیت تعدیل را مشخص نکرده اند که اصطلاحاً قراردادهای ساکت نامیده می شوند.

در این نوع قرارداد پیمانکار متعهد است که پیمان را در مدت زمان مشخص شده بدون ادعایی بر تعدیل انجام دهد.

دسته سوم، به قراردادهای شامل تعدیل و مبتنی بر بخشنامه سازمان برنامه و بودجه اختصاص می یابد.

یعنی؛ در طول زمان پروژه، با تغییر شاخص های قیمت عملیات، افزایش قیمت اولیه قابل مطالبه خواهد بود.

در دسته چهارم، قراردادهایی را مطرح می کنیم که برای تعدیل محدوده زمانی و مالی مشخص شده است.

بطور مثال؛ قرارداد فاقد تعدیلی که در مشخصات خصوصی آن نوشته شده در صورت افزایش زمان پروژه خارج از قصور پیمانکار به آن تعدیل تعلق می گیرد را می توان نام برد یا فرض کنیم در قراردادی که در آن آهن آلات مورد استفاده قرار گرفته، کارفرما در اسناد مناقصه می نویسد،

با افزایش یا کاهش قیمت آهن آلات بیش از 10% از زمان ابلاغ قرارداد، تعدیلی با توافق طرفین به پیمانکار تعلق می گیرد.

در ادامه اجازه دهید با مواد درج شده در نشریه 4311 یا همان قراردادهای متداول کشورمان آشنا شویم.

در بند ه ماده 29، تعلق تعدیل نرخ پیمان و نحوه محاسبه آن را موکول به ماده متناظر در شرایط خصوصی پیمان کرده است.

پس پیمانکار برای اینکه بداند آیا تعدیل به او تعلق می گیرد یا خیر و نحوه محاسبه باید به شرایط خصوصی پیمان مراجعه کند.

در بند ب ماده 37، اشاره می کند در صورتیکه به پیمان تعدیل تعلق می گیرد، پیمانکار باید پس از تأیید هر صورت وضعیت موقت، صورت وضعیت تعدیل آن صورت وضعیت را براساس آخرین شاخص های اعلام شده برای مهندس مشاور ارسال کند.

در تبصره ذیل این بند، تصریح شده است که اگر به هر دلیلی و غیر از قصور پیمانکار امکان ارائه و رسیدگی صورت وضعیت تعدیل وجود نداشته باشد، پیمانکار مستحق دریافت زمانی مازاد بر مدت اولیه قرارداد به عنوان تأخیرات مجاز خواهد شد.

در ادامه به تعاریف واژگان مورد استفاده در موضوع تعدیل می پردازیم.

دوره، که به هر یک از سه ماهه های منتهی به خرداد، شهریور، آذر یا اسفند اطلاق می شود.

برای مشخص کردن میزان تورم انجام کار، سازمان برنامه و بودجه یک دوره پایه معرفی می کند.

دوره ای که تمام شاخص ها در آن برابر عدد 100 بوده است.

این دوره در بخشنامه های تعدیل، سه ماهه چهارم سال 1381 است.

در ساختار تعدیل، بطور معمول سه شاخص تعریف می شود.

شاخص گروهی یا فصلی، عددی است که متوسط تغییرات قیمت های واحد اقلام یک فصل از فهرست بهای واحد پایه در هر دوره را نسبت به دوره پایه مشخص می کند.

بطور مثال، اگر شاخص فصلی کارهای فولادی با میلگرد در سه ماهه سوم سال 1399، 3500 باشد، یعنی قیمت های ردیف این فصل نسبت به سه ماهه چهارم سال 1381 35 برابر شده است.

شاخص دیگر شاخص رشته ای است.

در این شاخص متوسط تغییرات قیمت واحد اقلام یک رشته از فهرست بهای واحد پایه در هر دوره نسبت به دوره پایه مشخص می گردد.

بطور مثال، در بخشنامه شاخص های قطعی رشته ای، دوره سه ماهه سوم سال 1399، برای رشته ابنیه 2801.6 درج شده است و این بدان معناست که قیمت های این رشته نسبت به سه ماهه سال 1381، 28 برابر گردیده است.

در شاخص سوم که شاخص کلی نامیده می شود، متوسط تغییرات قیمتهای واحد اقلام تمامی فهرست های واحد پایه در هر دوره، نسبت به دوره پایه نمایش داده می شود.

این شاخص از سال 1385 به بعد ابلاغ نگردیده است. 

برای تنظیم صورت وضعیت تعدیل، نیاز به فهم رو شاخص دیگر داریم.

اول شاخص مبنای پیمان، شاخص دوره سه ماهه قبل از دوره سه ماهه ای که آخرین روز مهلت تعیین شده توسط کارفرما برای تسلیم پیشنهاد قیمت در شرایط مناقصه ای می باشد.

در موضوع ترک مناقصه، ملاک زمان پیشنهاد نهایی پیمانکار برای تعیین این دوره خواهد بود.

بنابراین و بطور مثال، اگر آخرین روز مهلت برای تسلیم پیشنهاد قیمت دوم مهرماه 1399 باشد، شاخص های مبنای پیمان بایستی شاخص اعلام شده سه ماهه دوم سال 1399 در نظر گرفته شود.

شاخص دوم حائز اهمیت، شاخص دوره انجام کار است.

شاخصی که عملیات اجرایی در آن دوره انجام شده است.

در نهایت برای تعیین صورت وضعیت تعدیل به آیتمی به نام کارکرد دوره نیاز خواهیم داشت که مبلغ کارهای انجام شده طی آن دوره شامل عملیات اجرایی، مصالح پار کار و هزینه تجهیز یا برچیدن کارگاه است.

می دانیم صورت وضعیتهای پیمانکاری بصورت تجمعی تنظیم می گردد.

بنابراین برای محاسبه کارکرد هر دوره از ما التفاوت صورت وضعیت آن دوره و صورت وضعیت دوره قبل استفاده خواهیم کرد.

شاید مهمترین آیتم برای تنظیم صورت وضعیت تعدیل ضریب تعدیل باشد.

براساس فرمولی که در تصویر مشاهده می فرمایید، برای بدست آوردن ضریب تعدیل، حاصل تقسیم شاخص دوره انجام کار بر شاخص مبنای پیمان را بعد از کسر واحد در ضریب 95% ضرب می کنیم.

در تمام صورت وضعیت های تعدیل، عدد 0.95 ملاک خواهد بود تا اینکه پیمانکار به تنظیم صورت وضعیت قطعی برسد.

حال اگر پیمانکار کل عملیات اجرایی را در مدت اولیه پیمان انجام داده باشد این ضریب در صورت وضعیت قطعی تعدیل به عدد 1 تبدیل می شود و قاعدتاً پیمانکار می تواند این ما التفاوت را مطالبه کند.

ولی اگر مدت زمان پیمان خارج از قصور پیمانکار افزایش یابد، عدد 0.95 به 0.975 تبدیل می شود. وای به حال پیمانکار اگر تأخیرات غیر مجاز نیز باشند که این عدد همان 0.95 باقی می ماند.

پس در واقع تغییر عدد 0.95 به 0.975 و یا 1 دارای ساختار انگیزشی و پاداشی برای پیمانکار است که او هر چه زودتر قال قضیه را بکند.

خب، رسیدیم به تنظیم صورت وضعیت تعدیل، در ابتدای قضیه به مهمترین مسأله توجه داشته باشید، سؤالی که ذهن بسیاری از ما را به خود مشغول کرده است.

ملاک دوره انجام کار تنظیم صورت وضعیت است یا تنظیم صورت جلسه انجام کار.

در تبصر ذیل ماده 5 بخشنامه تعدیل، به صراحت اشاره شده است که ملاک تاریخ انجام کار و تنظیم صورت جلسه خواهد بود.

در قسمت دوم به این نکته اشاره کنیم که صورت وضعیت تعدیل برای محاسبه سه آیتم مورد استفاده قرار می گیرد.

اگر هدف مبلغ کارکرد باشد، شاخص گروهی یا شاخص فصلی را باید ملاک عمل قرار داد.

در صورتیکه می خواهیم مبلغ تجهیز و برچیدن کارگاه را تعدیل کنیم، ملاک شاخص کلی است و از زمانی که این شاخص محترم دیگر ابلاغ نشد، در بخشنامه ها میانگین شاخص رشته ای ابنیه و شاخص رشته ای فهرست بهای پایه ملاک تعدیل قرار گرفت.

اگر در تنظیم یک قرارداد از چندین فهرست بهای پایه استفاده می کنیم، بایستی شاخص رشته ای فهرستی را در این فرمول لحاظ کنیم که بالاترین وزن مالی را در قیمت پروژه دارد.

برای محاسبه تعدیل مصالح پای کار نیز شاخص گروهی فصل متناظر ملاک عمل قرار می گیرد.

در قسمت سوم این اسلاید، به نحوه تنظیم تعدیل در صورت بروز تأخیرات می پردازیم. اگر تأخیر مجاز باشد که شاخص دوره مربوط به انجام کار را ملاک می گیریم.

ولی دوباره وای به حال پیمانکار که تأخیرات غیر مجاز باشد. که در این حالت متوسط شاخص های دوره ای مربوط به مدت پیمان بایستی لحاظ شود. بگذارید با یک مثال این مسأله را تشریح کنیم.

فرض کنیم پروژه ای از اول فرودین ماه 99 تا آخرین روز اسفند ماه همان سال بایستی انجام می شده ولی پیمانکار بدلیل اهمال این پروژه را 6 ماه طول داده است.

هر کاری که او در شش ماهه سال 1400 انجام داده باشد، از میانگین گیری سه ماهه اول، دوم، سوم و چهارم 1399 تعدیل می شود. و بسیار واضح است که ضرر بزرگی در انتظارر پیمانکار خواهد بود.

 در قسمت چهارم این اسلاید، این پرسش را مطرح می کنیم که اگر گوش شیطان کر، قیمتها در کشورمان کم شود و اصطلاحاً با تعدیل منفی روبرو گردیم، چه اتفاقی می افتد؟

در این حالت مقادر محاسبه شده به حساب بدهکاری پیمانکار منظور می گردد.

و البته با این تخفیف که دیگر ضریب بالاسری بر آن اعمال نمی شود. در تصویر نمایش داده شده در این اسلاید، نمونه ای از شاخص های قطعی رشته ایی و فصلی برای دوره های سه ماهه سوم و چهارم سال 99 نمایش داده می شود.

در تصویر فرمت برگ صورت وضعیت تعدیل و برگ روکش این صورت وضعیت نمایش داده شده است. هردو این برگها به پیوست بخشنامه تعدیل ابلاغ گردیده تا محل استفاده دوستان مهندس برای تنظیم صورت وضعیت تعدیل قرار گیرد.